فاطمه قنادی (وارتوش) همسر مرحوم استاد علی سلیمی و اولین خوانندهٔ ترانهٔ مشهور آیریلیق، دوشنبه شانزده بهمن دار فانی را وداع گفت. او در قطعه هنرمندان شهر تبریز به خاک سپرده شد. خبر درگذشت فاطمه قنادی دردناک بود اما دردناکتر اینکه این خبر بازتاب چندانی در رسانههای ایرانی نداشت.
فاطمه قنادی در سال ۱۲۹۹ در تفلیس چشم به جهان گشود. پدرش اهل شبستر و مادرش از ارامنهٔ تفلیس بود. او که ماندولین نیز مینواخت پس از مهاجرت به ایران در یک آموزشگاه موسیقی با علی سلیمی آشنا شد و وصلت این دو هنرمند شکل گرفت.
استاد علی سلیمی همسر مرحومه قنادی نیز در سال ۱۳۰۱ در باکو چشم به جهان گشود. پدر (ظهراب سلیمی) و مادر او از اهالی اردبیل بودند. علاقهٔ علی سلیمی به موسیقی، والدینش را بر آن داشت تا او را در مدرسهٔ موسیقی احمد باکیخانوف ثبتنام کنند. او تحتنظر استاد موسیقی آذربایجان، احمد باکیخانوف دروس ابتدایی موسیقی و نوازندگی تار را فرا گرفت.
خانوادههای ایرانی ساکن قفقاز در سال ۱۳۱۷ وقتی علی شانزده سال داشت به خاطر مشکلات سیاسی بین ایران و شوروی از شوروی اخراج و به ایران بازگردانده شدند. از افرادی که در این سال مجبور به بازگشت و بعدها هنرمندان معروفی شدند، میتوان به عادل آخونزاده، مصطفی پایان و جاوید صفرلی اشاره کرد. خانواده سلیمی ابتدا به مازندران و سپس به تهران مراجعت کردند و او در تهران موسیقی را دنبال میکند.
علی سلیمی درباره ترانهٔ آیریلیق میگوید: «درد و غمی که به خاطر جدایی از سرزمین مادری در بین مردم دو سوی ارس دیده میشد، من را ترغیب میکرد تا ترانهای برای این موضوع بنویسم. زمانی که نه رژیم پهلوی و نه حکومت سوسیالیستی اجازهٔ دیدار از اقوام آن طرف ارس را به ما نمیدادند.»
بشنوید: قطعهی آیریلیق با خوانندگی وارتوش
رژیم پهلوی که با کمک امریکا درصدد جنگ تبلیغاتی با نظام سوسیالیستی شوروی و تحت تاثیر قرار دادن آذربایجانیان آن سوی ارس بود از هنرمندان آذربایجانی در رادیو استفاده میکرد. علی سلیمی یکی از این هنرمندان بود و ارکستر آذربایجانی رادیو ایران را در سال ۱۳۳۲ بنا نهاد. ترانههایی نیز به زبان آذربایجانی توسط سلیمی و با همکاری شاعری به نام فرهاد (رجب) ابراهیمی ساخته شده و در رادیو پخش میشود. یکی از این ترانهها، ترانهٔ آیریلیق است. شعر اولیه مضمونی سیاسی دارد و به صورت غیرمستقیم به جدایی مردم آذربایجان از یکدیگر اشاره دارد. دستگاه سانسور حاکمیت اجازه پخش آن را نمیدهد. آیریلیق پس از تغییرات شعر و تغییر مضمون آن به جدایی عاشق و معشوق توسط خانم قنادی اجرا میشود.
در سال ۱۳۴۲ زمانی که خوانندهٔ مشهور آذربایجانی، رشید بهبودوف به تهران سفر میکند، این ترانه را شنیده و آن را در باکو اجرا میکند. ترانه شهرتی صدچندان مییابد و توسط خوانندههای بسیاری اجرا میشود.
بشنوید: قطعهی آیریلیق به خوانندگی رشید بهبودوف
ترانهای که پس از اجرای آن توسط خانم قنادی و رشید بهبودوف خوانندگان مشهوری چون فلورا کریمووا، یعقوب ظروفچی، جاوید تبریزلی، داریوش اقبالی، فائقه آتشین، منصور ممقانی، باریش مانچو، سلدا بایجان، زکی مورن، ائمل سایین، موسلوم گورسس و فاتیح کیساپارماک آن را اجرا کردهاند.
دکتر علی سلیمی در تاریخ دوم اردیبهشت ۱۳۸۶ دار فانی را وداع گفت. یک سال بعد به افتخار او جشنوارهای تحت عنوان موسیقی مقامی آذربایجان در اردبیل ترتیب داده شد.
به خاطر قرار دادن اجرای کم یاب و زیبای بانو وارتوش سپاس گزارم. روحش در آرامش باد.
لذت بردم
ممنون از نویسنده
در حصار اصفهان فریاد می کرد آن حبیب
لیک پیر موغام در شور می خواند نی نوا