موسیقی جز یک منظومه‌ی لایتناهی است. منظومه‌ای از دوایر منفرد، حلقه‌ها‌ی در‌هم تنیده شده و تجربیات خارق‌العاده؛ یک آشوبِ منظم. با آن‌که بخشی از پروژه‌ی درّاب نگریستن به این جهانِ گسترده‌ی موسیقی جز است اما در سلسله گفتار‌های هفتگیِ «سه‌شنبه‌های جز» هر هفته به طور مختصر به یکی از عناصر سازنده‌ی این منظومه پرداخته خواهد شد. روش کار مبتنی بر همان روحِ آزاد جز است؛ موضوع می‌تواند یک آلبوم ، یک هنرمند، زیر ژانر، دوره، سبک، یک دیدار و یا هر چیز دیگر مرتبطی با جَز باشد.
ریشه‌های تاریخی موسیقی جز به جریان برده‌داری گره خورده است. با گسیل برده‌ها از آفریقای غربی به آمریکای تازه کشف شده، ریتم‌ها، رقص‌ها و موسیقی بدوی قبیله‌های کرانه‌ی غربی آفریقا (کنگو، نیجر، غنا، کامرون و …) نیز به آن‌سوی اقیانوس رسید. موسیقی‌ای که مبتنی بر الگو‌های ریتمیک منحصر‌به‌فردی بود که با شبه‌ساز‌هایی ابتدایی و کوبه‌ای اجرا می‌شد و در آئین‌ها، مناسک و زندگی روزمره مردمان قبیله‌نشین غرب آفریقا جریان داشت.
در آمریکای لاتین ترکیب این ریتم‌ها و موسیقی برده‌های مهاجر با موسیقی عامیانه‌ای که از فرهنگ اسپانیا به آن‌جا رسیده بود؛ در رقص‌های رومبا، کونگا و هابانرا تبلور یافت. اما در آمریکایِ شمال و به خصوص در مهد موسیقی سیاهان، نیواورلئان، سه قرن طول کشید تا از برخوردِ صدا‌ها و ریتم‌های آفریقایی با فرهنگ و ترانه‌های برده‌داری (عمدتاً ترانه‌های کار) و همین‌طور موسیقی مارش فرانسوی‌ها، موسیقی کلیسایی سفید‌پوستان و موسیقی کریول‌ها (سیاهان آزاد) و کارائیبی‌ها، صدا‌های اولیه‌ی جز به گوش برسد.
رقص برده در میدان کنگو، طرحی از ادوارد کمبل
مهم‌ترین مکانی که در نیواورلئان، به عنوان پایتخت اولیه‌ی جز، ریشه‌های آفریقایی جز را هویدا می‌کند میدان کنگو است. میدانی که امروز بخشی از پارک لوئیس آرمسترانگ در شهر نیواورلئان واقع در ایالت لوئیزیانا در جنوب آمریکا است. قوانین برده‌داری در قرن ۱۹ به برده‌های سیاه این اجازه را می‌داد که یک‌شنبه‌ها آزاد باشند. کم کم میدان کنگو تبدیل به مکان خوش گذرانی برده‌ها در یک‌شنبه‌ها شد. برده‌ها در میدان کنگو جمع می‌شدند و به خرید و فروش و اجرای موسیقی و رقص و آواز می‌پرداختند. در طول سال‌های متمادی این موسیقی و به خصوص ریتم‌های رقص جوبا (Juba)، رقص آئینی وودو (Voodoo)، ریتم‌های سه ضربی کلاو (Clave)، فرم سوال و جواب ترانه‌خوانی‌ها و بسیاری دیگر از میراث موسیقایی برده‌های میدان کنگو در موسیقی جز نمودی پر رنگ یافتند.
بشنوید: قطعه‌ی Congo Square Procession از بلال عبدالرحمان
بشنوید: قطعه‌ی Manteca از دیزی گیلسپی بر اساس ریتم کلاو
در سال ۲۰۰۶ ترومپت‌نواز مشهور نیواورلئانی، «وینتون مارسالیس» (Winton Marsallis) اجرای قابل‌توجهی با عنوان «میدان کنگو» را با همکاری نوازنده‌ی غنایی ساز‌های کوبه‌ای آفریقا، «یاکوب عبدی» (Yacub Addy) و گروهش «اودادا» (Odadaa) به نمایش گذاشت که ادای دینی به ریشه‌های مشترک جز، موسیقی برده‌های میدان کنگو و ریتم‌های آفریقای غربی بود.
ببینید: گزیده‌ای از اجرای میدان کنگو ـ وینتون مارسالیس، یاکوب عبدی و گروه اودادا
“Congo Square” Excerpts from Amina Addy on Vimeo.
