حالا هر دو مردهاند. مایلز دیویس (Miles Davis) و جان لی هوکر (John Lee Hooker) دو هنرمند بزرگی که یکی از درخشانترین و البته مهجورترین همکاریهای تاریخ موسیقی جز و بلوز را شکل دادند. آلبوم «نقطهی جوش» (The Hot Spot)، اثری که در اصل موسیقی متن فیلمی با همین نام است ، نوآری به کارگردانی دنیس هاپر، همان بازیگر مشهوری که با ساخت ایزی رایدر انقلابی در سینمای بدنه آمریکا به وجود آورد.
همه چیز از آنجا آغاز شد که دنیس هاپر برای موسیقی متن نئو نوآرش، «نقطهی جوش»، به سراغ جک نیچه (Jack Nitzsche) رفت؛ آهنگسازی که اسکار موسیقی متن برای فیلم «یک افسر و یک جنتلمن» را گرفته بود و شاهکار «دیوانه از قفس پرید» میلوش فورمن را در کارنامه داشت.
ایدهی هاپر برای موسیقی فیلمش، بلندپروازانه و در ابتدا دستنیافتنی مینمود؛ ترومپتِ مایلز دیویس و گیتار جان لی هوکر. دو پادشاه در یک اقلیم. از سویی مایلز دیویس پادشاه موسیقی جز بود. در تمام نیم قرن فعالیتش علاوه بر هروئین در جز نیز پیشرو و جریان ساز بود، او پدر بیش از نیمی از زیرگونههای موسیقی جز بود. دیویس درست چهل سال پیش از «نقطهی جوش» موسیقی برای فیلم نوآر را با اثر بزرگ لوئی مال، «آسانسوری به سوی سکوی اعدام» تجربه کرده بود.* یک جز آرام و دراماتیک برای فیلمی تلخ. ولی در آغاز دههی نود میلادی و در روزهای پایانی عمر، دیویس دلبستهی تحولات الکترونیک در موسیقی راک و هیپ هاپ شده بود و به نظر نمیرسید مجدد به آن اتمسفری از جز برگردد که فیلم نوآر برای اغراق در تیره و تاری ذاتیاش به آن نیاز داشت. از سویی هوکر هم در کنار بیبیکینگ پدرخواندهی زندهی بلوز به حساب میآمد. او همیشه در سطح حیرتانگیزی از سادگی میراثِ دلتا بلوزِ میسیسیپی و موسیقی بوگی خود پیش میرفت. هر چه قدر که دیویس درگیر فرمهای موسیقی جز و تجربهگرایی در آنها بود هوکر اما در کل دوران هنریاش به ریشههای بردهداری بلوز وفادار مانده بود و بیاعتنا به تحولات عظیم تکنیکی شیکاگو بلوز و سر و صدای پرهیاهوی هنرمندان راک – بلوز، نواهای سادهی گیتار را با آواز تلخ خود همراه میساخت.
جک نیچه ناامیدانه به سراغ دیویس رفت؛ او به هیچ عنوان انتظار نداشت دیویس همکاری با دنیس هاپر را بپذیرد اما شانس با عشاق جز یار بود که پذیرفت. با این وجود، ضبط آلبوم چندان بدون مشکل نیز پیش نرفت. یکبار در طول ضبط دیویس به ساقی هروئین دنیس هاپر حمله کرد؛ از سویی همکاری با نوازندگان نه چندان تکنیکی بلوز هم مشکل را بیشتر میکرد. نیچه هنگام کار با جان لی هوکر متوجه شد که او توانایی نوازندگی تنها سه آکورد را دارد. نیچه در گفتگویش با فیل بروفی (Phil Brophy) میگوید که این موضوع را با مایلز دیویس در میان گذاشتم و گفتم هوکر تنها سه آکورد را میشناسد. دیویس در پاسخ گفت: «من تو فیلمت هستم دیگه؟ چطور میتونه بد بشه؟». اگر چه بخشی از حقیقت در میان پاسخ متکبرانهی دیویس نهفته است اما سوال اساسی این است که چطور همنوازی دو غول زندهی موسیقی سیاهان میتوانست بد باشد؟
جک نیچه نغمههای هوکر و زخمههای غمانگیز گیتار بلوز را با صدای ترومپت دیویس، این شناختهشدهترین صدای سیاهان در عصر جدید، در میآمیزد. یک موسیقی ساده، سیاه و تلخ پدید آمد که میان بلوز و جز در رفت و آمد است. قرار است همجوشی دو میراث موسیقایی سیاهان، جز و بلوز، که هر دو ریشه در سرگذشت تاریخی پررنج آنها دارد در کنار اتمسفر تیره و تار فیلم نوآر بنشیند. برای ترومپت دیویس مجالی برای خودنمایی به سبک بیباپهای دههی پنجاهش نیست، نوای مغموم و آرام ترومپت سوردیندارش شبیه غبار در آکوردهای ساده و غمانگیز گیتار بلوز هوکر پراکنده میشود. صدای خستهی لی هوکر هم که گویی مصیبتزده تنها قادر به ادای کلماتی مبهم در فضایی مهآلود است؛ آوازی که به مرثیهی سیاهان در مراسم خاکسپاری میماند.**
آلبوم «نقطهی جوش» از سیزده قطعه تشکیل شده که علاوه بر جان لی هوکر به عنوان نوازنده گیتار و خواننده و مایلز دیویس، ترومپتنواز، تاج محل (Taj Mahal)، از دیگر بزرگان نوازندگی گیتار و آوازهخوان موسیقی بلوز در این آلبوم به همکاری پرداخته است. این آلبوم مهجورماندهی تاریخ موسیقی جز، بلوز و موسیقی فیلم در سال ۱۹۹۰ منتشر شد. مایلز دیویس یکسال و جان لی هوکر یازده سال پس از انتشار آلبوم بدرود حیات گفتند. جک نیچه و دنیس هاپر هم حالا به لیست مردههای این آلبوم اضافه شدهاند. انگار روح تاریخ موسیقی آنها را در سالهای پایانی عمر در یک استودیو جمع کرده بود تا هدیهی سال نوی مردگان برای ما باشد. این تجربه نه نقطهی عطفی در کارنامهی حرفهای دیویس بود و نه برای لی هوکر؛ اما به هر حال این غنیمتی فوقالعاده جذاب از میراثداران دو ژانر موسیقی سیاهان است که مشخص نیست چرا هیچگاه در کنار هم ساز نزده بودند. گنجی شنیدنی که عشاق جز و بلوز باید قبل مرگ آن را بشنوند.
* شاید هنرنمایی مایلز دیویس در فیلم «آسانسوری به سوی سکوی اعدام» با دیدن این ویدئو بیشتر به چشم بیاید. +
** دمدستترین مرجعی که میتوان در آن آواز خاکسپاری سیاهان را شنید این سکانس محشر در فیلم محشر «ای برادر کجایی؟» اثر برادران کوئن، است. +