وحید طارمی

بدون هیچ ترتیبی:

بیاتی (Bayati) از شاهین نووراسلی (Shahin Novrasli) / نشر Beejaz

ریشه‌های موسیقی جَز در جمهوری آذربایجان با تلاش‌های واقف مصطفی‌زاده و عزیزه مصطفی‌زاده، تاریخی طولانی و ریشه دار دارد. آن قدر ریشه دار که سال‌ها است عبارت «جز – موغام» به کلمه‌ای متداول برای توضیح پیوند موسیقی سنتی این کشور (موغام) با جَز تبدیل شده است. تابستان امسال، شاهین نووراسلی، پیانیست کمتر شناخته شدهٔ آذربایجانی اولین آلبوم خود با نام «بیاتی» را زیر نظر نشر آمریکایی «بیجَز» منتشر کرد که اجرای ظریفی در چارچوب‌های «جز – موغام» است. در «بیاتی» شنوندهٔ ماجراجویی تریوی پیانو، درامز و کنترباس در پرده‌ها و ربع پرده‌های مقام‌های مختلف موسیقی آذربایجان هستیم. جایی که لحن و رنگِ نوازندگی نووراسلی به اسطورهٔ پیانوی جَز، کیت جرت، نزدیک می‌شود. با‌‌ همان شورِ نوازندگی جرت، سکته‌ها و زبان احساسی که هر دو، آن را از علاقه‌شان به موسیقی شرق وام گرفته‌اند.

بشنوید: Bayati Shiraz

جهانِ شیشه‌ای (World of Glass) از آرو هنریکسن و تریه ایسونگست (Arve Henriksen,Terje Isungset) / نشر All Ice Records

همان قدر بدوی که مدرن. صدا‌های فراموش شده‌ای که انگار به دوران پیشا تمدنی تعلق دارند.  دو هنرمند تجربه‌گرای نروژی، آرو هنریکسن، ترومپت‌نواز و تریه ایسونگست، پرکاشنیست تصمیم گرفته‌اند در آلبوم آوانگارد «جهان شیشه‌ای» با ساز‌هایی که از شیشه و یخ ساخته شده‌اند دست به تولید اصواتی بدوی و خلسه آور بزنند. هم‌نوازی ساز‌های بادی و کوبه‌ای ساخته شده از شیشه در سیری که در نواهای اقوامِ ساکن اسکاندیناوی دارند به اتمسفرِ موسیقی امبینت نزدیک می‌شود. مدیتیشنی روح نواز از این «اجتماع ساز‌های شکننده» که خاصیت بداهه بودنش از سنت‌های جَز می‌آید و اشاراتش به بدویتِ صوت، ریشه در تفکر نروژی به موسیقی جز دارد. یکی از تجربه‌های عجیب سال‌های اخیر موسیقی.

بشنوید: Transparent Shadow

در خلوت من (In My Solitude) از  برنفورد مارسالیس (Branford Marsalis) / نشر Okeh

اگر برادرِ وینتون مارسالیس، ترومپت نواز و یکی از اسطوره‌های زندهٔ موسیقی جز باشی احتمالاً شانسی برای دیده شدن نخواهی داشت. اما حالا برادر کوچک‌تر، برنفورد مارسالیس، که نوازندهٔ ساکسوفون است با آلبوم «در خلوت من» که ضبطِ تک نوازی او در کلیسای جامع سانفرانسیسکو است روی قله‌های موسیقی جَز نشسته است. حدیثِ نفسی آرام که ترکیبی از چهار قطعه بداهه‌نوازی، باز‌اجرای سوناتِ لا مینور برای ساز ابوا به آهنگ‌سازی کارل فیلیپ امانوئل باخ (پسر باخِ بزرگ) و تک‌نوازی‌ قطعات مشهوری از آهنگ‌سازان کلاسیک معاصر برای ساز ساکسوفون است. تک‌نوازی ساده و دور از پیچیدگی‌های مرسوم برای یک اجرای تک نفره‌ از موسیقی جز، که در دامنهٔ صوتی مشخصی سیر می‌کند. لحن آلبوم در هماهنگی کاملی با کارکردِ کلیسای محل اجرای آن، به مناجات شبیه است. بسیار شبیه به پروژه‌ای با عنوان جَز روحانی که طی آن یان گاربارک، ساکسوفون‌نواز فوق‌العادهٔ نروژی و گروه آوازی هیلیارد اغلب آن را در کلیسا‌ها به اجرا می‌گذارند. هم نشینی یک جَز شبانه و روح مناجات‌های مذهبی با صدای ساکسوفون.

بشنوید: Improvisation 3

حلقهٔ گسترده (Extended Circle) از کوارتت تارد گوستاوسن (Tord Gustavsen Quartet) / نشر ECM

هر چند نشرِ معظم «ئی‌سی‌اِم» در سال ۲۰۱۴ نتوانست پاسخگوی انتظارات مخاطبان موسیقی جَز باشد اما پیانیست و شریک قدیمی این نشر، تارد گوستاوسن و کوارتت تازه شکل گرفته‌اش، با آلبوم «حلقهٔ گسترده» روحِ جزِ مینیمالی که به امضای ئی‌سی‌اِم بدل شده است را در بالا‌ترین سطح به اجرا گذاشتند. با یک ارکستراسیونِ معیار در ژانر جَز، تشکیل شده از ساز‌های پیانو، کنترباس، ساکسوفون تنور و درامز که نوازندهٔ هر ساز در کنترل شده‌ترین شکلِ نوازندگی، جمله‌هایی کوتاه، هایکو مانند و نت‌های تک افتاده‌ای را نواخته‌اند که مثل غبار در هم تنیده می‌شوند و در ‌‌نهایت یک موسیقی پلی‌فونیک اما آسان برای شنیدن را عرضه می‌کنند.

بشنوید: Entrance

دوباره باهم (Together Again) از جورج مراز و امیل ویکلیچکی (George Mraz, Emil Viklický) / نشر ACT

جورج مراز، بیسیستِ اهل جمهوری چک که سال‌ها است در آمریکا ساکن است و نوازندهٔ گروه‌های بسیار مشهوری مثل گروه اسکار پترسون و استن گتز بوده و امیل ویکلیچکی که به «پدرخواندهٔ پیانوی جزِ جمهوری چک» معروف است در آلبوم «دوباره با هم» به حال و هوای موسیقی وطن‌شان بازگشته‌اند. دو نوازی ملودیکی از کنترباس و پیانو که توسط نشرِ «اِی‌‌سی‌‌تی»، یکی از نام‌های مطرح در ضبط موسیقی جَز در اروپا، تهیه شده است.‌‌ همان طور که از نام آلبوم، «دوباره با هم»، پیدا است قرار است جدایی دو نمادِ موسیقی جَز در جمهوری چک به وصلتی دوباره ختم شود. صدای ساز‌ها در هم حل می‌شوند و موسیقی، آرام، شعر گونه و بدون خودنمایی، ملودی‌های سنتی کشوری در قلب اروپا را به زبان جَز ترجمه می‌کند.

بشنوید: Austerlitz

لیبرتو ۲ (Liberetto II) از لارس دنیلسون (Lars Danielsson) / نشر ACT

لارس دنیلسون، آهنگساز و نوازندهٔ سوئدی کنترباس و ویولن سل یکی از صدا‌های مطرحِ جَز اروپا در پیوند موسیقی فولک، ریشه‌های غنی موسیقی کلاسیک و جَز معاصر است. دو سال پس از انتشار آلبوم درخشان «لیبرتو» با همراهی پیانیست جوان ارمنی، تیگران هاماسایان، نسخهٔ دوم این اثر با همکاری این دو و نوازندگان مهمانی از جمله ماتیاس ایک نوازندهٔ تجربه‌گرای ترومپت منتشر شد. مینیاتوری صوتی با گرایش توامان به موسیقی کلاسیک دوره‌های رمانتیک و باروک، نغمه‌های محلی اسکاندیناوی، موسیقی ارمنی و روحِ شرقی‌ای که همیشه در آهنگ‌سازی‌های دنیلسون جریان داشته است. جَزی فرا فرهنگی که توانایی شگفت زده کردن مخاطب غیر‌حرفه‌ای را نیز دارد.

بشنوید: I Tima

لمس (Dokunmak) از ارکان اوگور (Erkan Oğur) / نشر M&MT

ارکان اوگور یک نام شناخته شده در موسیقی کشور ترکیه است. نوازندهٔ گیتار و باقلاما که بیشتر با تجربیاتش در معرفی موسیقی فولکلور ترکیه، آهنگ‌سازی برای موسیقی فیلم و ابداع گیتار کلاسیکِ فرتلس شناخته می‌شود. اوگور، ماجراجویی در موسیقی جَز را از سال ۲۰۰۶ با شکل دادن «تریوی تلوین» همراه با نوازندهٔ کنتر‌باس، ایلکین دنیز، و نوازندهٔ درامی به نام ، آلپ بیک اوغلو، آغاز کرد و آلبوم «تلوین» حاصل این همکاری نه چندان طولانی است. حالا هشت سال پس از تلوین، دِریا تورکان، نوازندهٔ جوان کمانچهٔ ترکی جای سازِ درامز در «تریوی تلوین» را گرفته و حاصلِ سه روز بداهه‌نوازی گروه در استودیویی در استانبول ضبط دو آلبوم بود که یکی از آن‌ها «لمس» نام گرفت. هر چند که سخت بتوان آن را در چارچوب‌های جا افتاده‌ٔ جز جای داد اما ترکیب ملودی‌های آشنای ترکی با گیتار اوگور و کمانچه‌ٔ ترکان با رنگ‌آمیزی نافذِ دنیز با کنترباس می‌تواند معیاری برای تعریف یک جَز محلی باشد.

بشنوید: Dokunmak

مزامیر (Psalm) از  اسپن اریکسن و گونار هاله  (Espen Eriksen, Gunnar Halle) / نشر Grappa

برای یک نوازندهٔ ترومپت نروژی بسیار دشوار خواهد بود که با وجود دو نوازنده‌ و آهنگساز موفق معاصر این کشور، آرو هنریکسن و نیلز پیتر مولوائر بتواند در سطح اول موسیقی جَز به تولید اثر بپردازد. اما آلبوم «مزامیر» از گونار هاله، ترومپت نواز جوان نروژی و اسپن اریکسنِ پیانیست، بار دیگر نمایش دهندهٔ وضعیت تاریخ‌سازِ امروز جَز نروژ به عنوان پایتخت این سبک موسیقی در دنیا است. آلبوم «مزامیر» دومین همکاری این دو نوازنده‌ پس از ضبط آلبوم «مدیتیشن در کریسمس» است؛ اثری که باز‌افرینی سروده‌های کریسمسی کلیسا و ترانه‌های محلی نوردیک با رنگ و بویی از موسیقی جَز بود. مزامیر ادامهٔ مسیر «مدیتیشن در کریسمس» است؛ با این تفاوت که این بار، تمرکز بر بازآفرینی نغمه‌های سنتی مسیحی است که نه فقط در کریسمس، که در کل سال در کلیساهای نروژ شنیده می‌شود. روحِ لطیف و عاشقانه‌ای بر گفتگوی ترومپت و پیانو سایه انداخته. و مهم‌تر اینکه، حالا یک ترومپت‌نواز کار بلدِ دیگر از این منطقهٔ سرد شمالی به منظومهٔ موسیقی جَز معرفی شده است.

بشنوید: Veltalle dineveie

زندگی زیبا (Beautiful Life) از جیمی گرین (Jimmy Greene) / نشر Mack Avenue

پشتِ ضبط آلبوم «زندگی زیبا» از جیمی گرین، نوازندهٔ ساکسوفون، یک اتفاق تراژیک پنهان است. دو سال پس از مرگ دختر شش سالهٔ گرین در جریان تیراندازی در دبستانی در نیوتاونِ آمریکا، «زندگی زیبا» راهی برای بازگشت به زندگی است. سوگواره‌ای برای یک فقدان جانکاه که‌‌ همان قدر که اندوه زده است آرامش و شفقتِ جاری در قطعاتش ستایشی از زندگی است؛ از زیستن، مقاومت و رقصیدن. قطعهٔ اول دردناک است. هم نوازی یکی از بهترین گیتاریست‌های سبک جَز، پت متنی، همراه با ساکسوفون جیمی گرین و در آخر صدای ضبط شدهٔ دخترِ گرین که پشت پیانو در حال خواندن یک سرود مذهبی است. کلاژی از آواز‌های سول، جَزِ جریان اصلی موجود در آمریکا و غم و اندوه یک پدر که با ساکسوفون می‌گرید.

بشنوید: Saludos  Come Thou Almighty King

خط کارمن (The Karman Line) از گروه اسپیس‌مانکی (sPacemoNkey) / نشر Hubro

«خط کارمن» اولین آلبوم از گروه دو نفرهٔ نروژی اسپیس‌مانکی است. گروهی متشکل از «مورتن کنیلد» نوازندهٔ پیانو و کیبورد سبک جَز و «گارد نیلسن» نوازندهٔ درامز. موسیقی گروه در طیفی از صدا‌ها و ترکیبات آن حرکت می‌کند که همه‌شان جز شاخصه‌های مکتب نروژی جز است. موسیقی الکترونیک، بداهه‌پردازی، تجربه‌گرایی، نزدیک شدن به نویز و غالب شدن اتمسفری تیره و تار و افسرده. نام آلبوم و همین‌طور نام گروه خبر از یک سفر فضایی می‌دهند. نام گروه، اسپیس‌مانکی (میمون‌فضایی)، اشاره به تحقیقاتی فضایی دارد که طی آن در سال‌های میانی قرن بیستم سازمان‌های فضایی میمون‌ها ر ا برای آزمایش تجهیزات فضایی و محاسبهٔ خطر‌ها‌ی سفر به فضا به آن‌جا می‌فرستادند؛ سفر‌هایی در خیلی از مواقع بی‌بازگشت. عنوان آلبوم، «خط کارمن»، نیز نام مرزی است که جو زمین و فضا را جدا می‌سازد. تمام قطعات آلبوم نیز در همین فضا سیر می‌کنند. تعلیق، استرس، سکون، فشار و سرعت و معلق شدگی. معلق میان زمین و فضا، میان رئالیسمِ موسیقی آکوستیک و ماورایی بودن صدا‌های الکترونیک. آرامشِ ساکن بودن و اضطرار و اضطراب سفر، سفری فضایی.

بشنوید: Chopping Wood In My Brand New Moon Boots

و …

آلبوم‌های دیگری که در سال گذشته منتشر شدند و شنیدنی هستند:

گورکن و موجودات دیگر (badgers and other beings) از تریوی هلگا لین، تریلوژی (Trilogy) از چیک کوریا، خاطره (Souvenance) از انور براهم، موکاشی (Mukashi) از عبدلله ابراهیم، عالم رویا (weltentraum) از تریوی میشائیل والنی، آ/بی (A/B) از گروه ۱۹۸۲، همیشه جوان (Forever Young) از یاکوب یانگ، کلید (The Key) از جری لئونیده، آبی سرگردان (vagabonde blu) از فراد هالتلی و جهش (mutations) از ویجای اییر.